Zamek Królewski w Warszawie to wspaniałe miejsce położone przy Placu Zamkowym 4.
Zamek Królewski łączy w sobie elementy architektury barokowej i klasycystycznej i służy zarówno jako muzeum, jak i ważne miejsce oficjalnych wydarzeń. Początkowo zbudowany jako rezydencja książąt mazowieckich, zamek stał się siedzibą władzy króla i Sejmu I Rzeczypospolitej od XVI wieku.
W swojej bogatej historii Zamek Królewski doświadczył wielu przypadków plądrowania i dewastacji z rąk różnych armii, w tym szwedzkich, brandenburskich, niemieckich i rosyjskich. Po upadku powstania listopadowego w XIX wieku znalazł się pod administracją rosyjską. Podczas I wojny światowej służył jako rezydencja niemieckiego gubernatora generalnego. W latach 1920-1922 mieściła się tu siedziba Naczelnika Państwa, a w latach 1926-1939 oficjalna rezydencja Prezydenta RP. Niestety, w 1939 r. został spalony i splądrowany przez Niemców, a w 1944 r. całkowicie zniszczony.
>W 1965 roku pozostałe części zamku, wraz z budynkiem Biblioteki Królewskiej, Pałacem Pod Blachą i Arkadami Kubickiego, zostały oficjalnie uznane za pomniki historii. Odbudowa zamku miała miejsce w latach 1971-1984 pod kierunkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Następnie, w 1979 roku, na terenie zamku utworzono muzeum, tworząc państwową instytucję kultury znaną jako Zamek Królewski w Warszawie - Pomnik Historii i Kultury Narodowej. Od 2014 roku muzeum działa pod nazwą Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej. Ponadto w 1980 roku Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na prestiżową listę światowego dziedzictwa UNESCO. Dodatkowo w 1994 roku został uznany za pomnik historii wraz z zespołem zabytkowym miasta, Traktem Królewskim i Królewskim Wilanowem.
Historia
Budowa drewniano-ziemnego grodu na skarpie wiślanej u ujścia rzeki Kamionki (obecnie trasa W-Z) wiązała się z założeniem miasta Warszawy. Oba przedsięwzięcia przypisuje się księciu mazowieckiemu Bolesławowi II, panującemu w latach 1294-1313. Warowny gród, jeden z wielu wzdłuż linii środkowej Wisły, służył jako obrona przed miastem i przeprawą zwaną Kamionem.
XIV wiek
Na początku XIV w. pierwotny gród przeszedł transformację i stał się ośrodkiem władzy książąt mazowieckich. Za panowania księcia Trojdena I (1314-1341) stał się rezydencją kasztelana warszawskiego i jednym z domów władcy. Książę Kazimierz I (1349-1374) podniósł go później do rangi naczelnego miasta dzielnicy. Z czasem dobudowano murowane budynki, przekształcając warownię w zamek. Na południu wzniesiono obronno-mieszkalną Wieżę Wielką (Turris Magna), a na północy wieżę bramną z mostem zwodzonym, zwaną Żurawiem. Wzniesiono także pierwszy odcinek muru obwodowego. Po prawdopodobnym osunięciu się ziemi spowodowanym powodzią, książę Janusz I Starszy (1374-1429) włączył pozostały obszar zamku do murów miejskich, które powstawały w latach 80-tych XIII wieku. Zbudował też pierwszą murowaną rezydencję, zwaną Kamienicą (Lapidea), w pobliżu Bramy Sądowej (Bernardyńska, Krakowska - południowy wjazd do miasta).
XV wiek
Po zabezpieczeniu tzw. Tamą skarpy zamkowej i wzniesieniu całego obwodu murów miejskich, ks. Janusz I Starszy przystąpił do rozbudowy swej warszawskiej siedziby. Najważniejszą inwestycją było wzniesienie około 1410 roku między wieżami Wielką (Grodzką) i Żurawiem nowej okazałej rezydencji tzw. Domu lub Dworu Wielkiego (łac. Domus Magna, Curia Maior); trzykondygnacyjnego gotyckiego budynku (47,5 × 14,5 m) ze zdobioną wnękami fasadą i szczytami. W przyziemiu mieścił reprezentacyjną salę sądów i zgromadzeń (łac. Palatium, Stuba Magna), a na piętrze mieszkanie książęce (łac. Habitaculum superior). Od strony miasta, po zasypaniu fosy grodowej, wybudowano niewielki murowany budynek sądu ziemskiego warszawskiego zwany Szopą. W 1426 roku w warszawskiej rezydencji książęcej gościł po raz pierwszy król polski i najwyższy książę litewski – Władysław Jagiełło. Do końca XV wieku w północnej części obszaru dworskiego, koło Kanonii powstał zespół budynków mieszkalnych zwany Dworem Mniejszym lub Ogródkiem (łac. Curia Minor). Tradycyjnie zajmowały go matki, żony i siostry książąt mazowieckich, pełniące często funkcje regentek. Przez stojące przy murze wschodnim łaźnię i kuchnię książęcą łączył się on gankiem z Domem (Dworem) Wielkim
XVI wiek
W 1526 r. książę Janusz III, ostatni lennik Mazowsza, zmarł bezpotomnie. W rezultacie dzielnica czersko-warszawska stała się częścią Królestwa Polskiego. Kiedy król Zygmunt I przybył do Warszawy, złożył przysięgę Sejmu Mazowieckiego i przejął kontrolę nad Zamkiem. Na stałe rezydował tam namiestnik królewski i starosta warszawski. W 1529 r. na Zamku odbyła się pierwsza sesja Sejmu Walnego, a w 1544 r. przez dwa miesiące przebywała tu para królewska. Po śmierci Zygmunta I w 1548 r. królowa Bona przeniosła się z Wawelu do swojej mazowieckiej posiadłości. Wraz z córkami, Zofią, Anną, Katarzyną i Izabelą (królową Węgier), zamieszkała na zamkowym Dziedzińcu Małym. Gdy w 1556 r. królowa wyjechała do Włoch, Zygmunt August zaczął odwiedzać Warszawę i odbywać tu sejmy. Równocześnie planowano rozbudowę Zamku, która rozpoczęła się w 1569 roku. Zgodnie z uchwałą sejmu unii lubelskiej z 1569 r. Warszawa i Zamek zostały wyznaczone na stałą siedzibę sejmu Rzeczypospolitej.
XVII wiek
Od wczesnych dni panowania króla Zygmunta III Wazy, Warszawa i Zamek służyły jako preferowana rezydencja dworu królewskiego ze względu na ich dogodną lokalizację. Stąd król wyruszał na wyprawy do Szwecji, płynąc Wisłą do Gdańska w latach 1593-94 i 1598. Ponadto często zwoływał tu sejmy, dojeżdżając z Krakowa. Po śmierci Anny Jagiellonki król uzyskał pełną kontrolę nad zamkiem i zdecydował się pozostać w nim dłużej ze względu na trwające problemy szwedzkie. W 1598 r. odzyskanie rodzimej korony stało się istotnym priorytetem polityki Zygmunta. W związku z tym podjęto decyzję o przeniesieniu na stałe dworu do Warszawy i znacznej rozbudowie Zamku.
Według najnowszych badań, królewski architekt Santi Gucci jest uznawany za twórcę koncepcji przestrzennej budynku, podczas gdy Giacoppa Rodondo służył jako budowniczy. Matteo Castello jest uznawany za twórcę barokowego wyglądu zewnętrznego. Projekt obejmował budowę pięciokątnej struktury z dziedzińcem, prezentującej proto-barokowe cechy stylistyczne. Układ opierał się na prostopadłych osiach wyznaczonych przez trzy bramy i wieżę schodową prowadzącą do królewskich apartamentów. Giacoppa Rodondo i jego zespół murarzy i kamieniarzy przeprowadził budowę i adaptację starych budynków w latach 1600-1606. Rodondo nadzorował również dodatkowe prace wykończeniowe do 1613 roku.
Po remoncie w 1605 r. Dom Wielki ponownie stał się miejscem posiedzeń sejmu. W 1611 r., po opuszczeniu Krakowa w 1609 r. i dłuższym pobycie na Litwie, rodzina królewska, dwór i urzędy koronne przeniosły się do Zamku. Ważne wydarzenie miało miejsce w Sali Senatorskiej Zamku, gdzie hetman Stanisław Żółkiewski przedstawił cara Wasyla Szujskiego i jego braci królowi i przedstawicielom Rzeczypospolitej. Uroczystość ta zapoczątkowała funkcje rezydencjonalne Warszawy i rolę Zamku w tym procesie.
W latach 1614-1619 sprowadzony z Rzymu architekt Matteo Castelli przeprowadził dodatkowe prace wykończeniowe na zamku. Uważa się, że był on odpowiedzialny za imponującą zachodnią fasadę zamku, w tym centralną wieżę i narożne wieżyczki. Pracował również nad klatkami schodowymi i dekoracjami kamieniarskimi, takimi jak portale bramne i boniowane narożniki, nadając zamkowi stylowy rzymski barokowy wygląd. W latach dwudziestych XVI wieku od strony Wisły dobudowano bastionowe fortyfikacje, a na skarpie urządzono ogrody, nadając zamkowi modny wygląd warownego pałacu. Pomimo swojej zewnętrznej formy, budynek pełnił przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i mieszkalne, co czyniło go bardziej pałacem niż tradycyjnym zamkiem.
W latach 1637-1643 król Władysław IV poczynił dodatkowe inwestycje w projekt. Budowę nadzorowali nadworni architekci Constante Tencalla, Giovanni Battista Gisleni i Agostino Locci. Aby wzmocnić wschodnią fasadę, dodano arkadową galerię i wieżę Altana. Wieża Altana służyła jako nowe biuro królewskie, podczas gdy północny bastion mieścił pałac księcia Karola Ferdynanda Wazy. Dziedziniec frontowy zdobiła imponująca Brama Świętojańska, a przy bramie miejskiej umieszczono kolumnę Zygmunta. Wewnątrz południowego skrzydła, teatr dworski znany jako Operalni i oficjalny apartament królewski zostały pięknie wzbogacone. Pokój Marmurowy w apartamencie królewskim prezentował wspaniałą dekorację z różnokolorowymi marmurami, obrazami i unikalnym "kominkiem jak fontanna", symbolizującym wielkość Rzeczypospolitej i jej władców. Oprócz ogromnej biblioteki i archiwów państwowych, polska dynastia Wazów była również kuratorem wspaniałych kolekcji rzeźby, malarstwa, europejskich i wschodnich tkanin oraz sztuki dekoracyjnej w Zamku.
W latach 1655-1657 potop szwedzki oraz okupacja Warszawy przez wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie spowodowały znaczne zniszczenia i grabieże na terenie Zamku. Szwedzi wywieźli nie tylko cenne dzieła sztuki, w tym 200 obrazów i plafonów z 5 sal, ale także stałe elementy wyposażenia, takie jak marmurowe posadzki, kominki, rzeźby i fontanny z ogrodu. Zniszczeniu uległ pałac Karola Ferdynanda oraz Wieża Zegarowa (Wieża Zygmuntowska). Po powrocie z wygnania Jan Kazimierz i Ludwika Maria zamieszkali w podmiejskim pałacu znanym jako Villa Regia, później przemianowanym na Pałac Kazimierzowski. Wnętrza zostały jednak szybko odbudowane, przywracając Zamkowi funkcje mieszkalne i publiczne. W 1658 r. w Zamku odbył się pierwszy po konflikcie sejm. Stał się on miejscem różnych uroczystości dworskich i państwowych, w tym ślubu Jana Sobieskiego z Marią Kazimierą d'Arquien, zaprzysiężenia ugody hadziackiej w 1659 roku, wystawienia "Cyda" Corneille'a w teatrze zamkowym w 1660 roku oraz triumfu hetmanów Stanisława Rewery Potockiego i Stefana Czarnieckiego na sejmie 1661 roku. W 1659 r. przy ulicy Przedzamkowej wzniesiono długi budynek zwany Boratynowką, w którym znajdowały się kramy. W 1667 r. przeprowadzono znaczącą renowację uszkodzonego hełmu Wieży Zegarowej. Po swojej rezygnacji w 1668 r. Jan Kazimierz wysłał część pozostałej kolekcji dzieł sztuki (w tym 150 obrazów i 88 gobelinów) do Francji.
Poniższe informacje dotyczą kolejnego króla, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który początkowo mieszkał w Zamku Ujazdowskim. Jednak po remoncie wnętrz i ślubie z księżniczką Eleonorą Austriacką w 1670 r. para królewska przeniosła się do dawnych apartamentów Wazów. Drugi z "królów rodaków", Jan III Sobieski, panował w latach 1674-1696 i posiadał duże posiadłości w Rosji. Kiedy odwiedzał Warszawę, zatrzymywał się głównie na sejmy i dzielił swój czas między Zamek i swoją nową podmiejską rezydencję, Wilanów. Mimo to na Zamku dokonano kilku ulepszeń. Zbudowano trzypiętrowy pawilon dla reprezentacyjnej łazienki królewskiej w miejscu, gdzie wcześniej stała Wieża Altana. Rozbudowano również apartament królewski. Pokoje królewskie w skrzydle północnym przekształcono w apartament rodzinny dla najstarszego syna, Jakuba Sobieskiego. Przekształcono również wnętrza sejmowe. Izba Poselska została przeniesiona z parteru Domu Wielkiego na drugie piętro południowo-zachodniego narożnika Zamku przed 1679 rokiem. Izba Senatorska otrzymała nowe stiukowe dekoracje ścienne z tronem i marmurową posadzką. Utworzono połączenie między salą a Nową Izbą Poselską.
XVIII wiek
Po elekcji Augusta II w 1697 roku zamek ponownie podupadł z powodu konfliktu z królem Szwecji Karolem XII, który nadwyrężył królewski budżet. Pomimo tych wyzwań, August II zainicjował projekt przebudowy rezydencji w 1698 roku, który został zrealizowany w 1700 roku przez sprowadzonego z zagranicy Johanna Friedricha Karchera. 25 maja 1702 roku Szwedzi zajęli zamek, przekształcając go w 500-łóżkowy szpital ze stajniami w Sali Poselskiej i pokojami ministrów. Polskim oddziałom udało się odbić zamek w 1704 r., ale wkrótce ponownie wpadł on w ręce Szwedów. W 1707 roku, w ramach traktatu pokojowego między Augustem II a Karolem XII, wojska rosyjskie wkroczyły do Warszawy, a car Piotr I Wielki zamieszkał na zamku. Jednak po dwóch miesiącach wojska rosyjskie wycofały się z Warszawy, grabiąc z Zamku kilka dzieł sztuki, w tym obrazy Tomasza Dolabelli, takie jak Zdobycie Smoleńska i Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich.
Prace rekonstrukcyjne rozpoczęły się w latach 1713-1715 według projektu Karchera. W 1717 roku Sala Poselska została gruntownie odnowiona, aby służyć jako sala koronacyjna dla władców saskich. W latach 1722-1723 przebudowano kolejne sale zamkowe, w tym nową Salę Senatorską autorstwa architekta Joachima Daniela Jaucha. Elementy starej sali zostały przeniesione do nowej lokalizacji, m.in. 60 herbów polskich województw, boazerie, gzymsy i lizeny. Niestety, 31 maja 1732 r. w zamku wybuchł pożar, w wyniku którego zniszczeniu uległa fasada zachodnia, część Wieży Zygmuntowskiej oraz zewnętrzna dekoracja fasady zwana Armaturą.
Po tym, jak August III został królem Polski w 1733 roku, zainicjowano kolejny projekt przebudowy zamku królewskiego. Architekt Gaetano Chiaveri opracował nowe plany w 1734 roku, które zostały rozszerzone w 1737 roku. Plany te obejmowały rekonstrukcję fasady zamku w stylu rokoko, w szczególności stworzenie nowej części zwanej Fasadą Saską od strony Wisły. Dodatkowo północno-wschodnia część zamku, w tym wieża ołtarzowa, miała mieć dobudowane trzy dwukondygnacyjne ryzality. Budowa rozpoczęła się w 1740 roku i trwała do 1752 roku, z różnym stopniem zaawansowania. W tym czasie późnobarokowy styl został wykorzystany do przebudowy fasady bocznej Wisły, przy udziale architektów Gaetano Chiaveriego, Carla Friedricha Pöppelmanna i Jana Krzysztofa Knöffla. Jan Jerzy Plersch, znany rzeźbiarz tego okresu, pracował na zamku i stworzył królewskie kartusze, stiuki i posągi znane jako Figury Sławy, które przedstawiały korony królewskie na szczycie centralnego ryzalitu Elewacji Saskiej od strony Wisły. Ostatnie uzupełnienia w tym okresie zostały ukończone pod koniec 1763 roku, po tym jak
Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego jako ostatniego polskiego monarchy w latach 1764-1795 Zamek Królewski przeżywał okres niezwykłej świetności. Fundusze pochodzące ze skarbu koronnego i osobisty majątek króla, a także mecenat nad artystami i rzemieślnikami oraz preferencje polityczne i artystyczne władcy umożliwiły przekształcenie "historycznego domu królów polskich" w imponującą rezydencję królewską, uwzględniającą estetyczne i ideologiczne zasady europejskiego oświecenia.
Za panowania Stanisława Augusta przeprowadzono łącznie jedenaście projektów przebudowy Zamku. Miały one miejsce w latach 1764-1767, 1776-1779 i 1788. Najwcześniejsze projekty, opracowane przez Jakuba Fontanę, Victora Louisa i Efraima Szregera, miały na celu całkowite usunięcie starej bryły Zamku z epoki Wazów. Celem było zintegrowanie budynku z miastem poprzez stworzenie paradnych dziedzińców przy Krakowskim Przedmieściu, Piwnej i Świętojańskiej. Późniejsze projekty Dominika Merliniego i E. Szregera z lat 1776-1779 były bardziej konserwatywne. Koncentrowały się na zachowaniu starej bryły Zamku przy jednoczesnym stworzeniu układu przestrzennego przypominającego antyczne forum. W 1788 r. Merlini zaproponował wyburzenie budynków zasłaniających zachodnią fasadę i uregulowanie placu przed rezydencją królewską.
Dokonano jednak rozległych zmian we wnętrzach zamku. Zmiany te obejmowały stworzenie dwóch wyróżniających się apartamentów: Apartamentu Wielkiego i Apartamentu Królewskiego. W latach 1768-1771 Jakub Fontana podjął się renowacji Sali Marmurowej. W kolejnym roku, pod kierunkiem Merliniego, rozpoczęto budowę Apartamentu Królewskiego. Projekt rozpoczął się od rekonstrukcji Sypialni, a następnie w latach 1774-1777 umeblowano Salę Audiencyjną, Salę Prospektową (nazwaną tak ze względu na zapierające dech w piersiach widoki oferowane przez wystawione tu dzieła Bernarda Bellotta) oraz Kaplicę. Oprócz Merliniego, do realizacji tego projektu przyczynili się wybitni architekci, tacy jak Marcello Bacciarelli, Jan Bogumił Plersch i Jan Chrystian Kamsetzer, obiecujący młody artysta z Drezna.
W 1777 roku w dawnej Kaplicy Saskiej zainstalowano bogaty ołtarz wykonany ze złoconego brązu. Ten niezwykły ołtarz przedstawiał ścięcie św. Jana Chrzciciela i królewski herb. Ołtarz został hojnie podarowany przez papieża Klemensa XIV i można go obecnie podziwiać w Państwowym Muzeum Historii Religii w Petersburgu. W latach 1777-1781 Wielka Sala, znana również jako Assemblage, została przebudowana na podstawie projektu Merliniego. Następnie, w latach 1783-1786, opracowano Wielki Apartament, który obejmował Salę Marmurową, Wielką Salę i Salę Rady Cesarskiej. Dodatkowo w tym okresie powstała nowa Sala Tronowa, a także Sala Rycerska, która wcześniej znana była jako Sala Senatorska. Oba te pomieszczenia zostały zaprojektowane przez D. Merliniego i J. Ch. Kamsetzera. Powstał również Gabinet Monarchów Europejskich, znajdujący się na końcu Wielkiego Apartamentu.
Biblioteka Królewska powstała w latach 1780-1784, wykorzystując działkę przy gotyckim skrzydle Zamku od strony wschodniej. Teren ten pierwotnie należał do pałacu Pod Blachą, który został zakupiony przez Stanisława Augusta w 1776 roku. Król zlecił Merliniemu zaprojektowanie Biblioteki, a ten zdecydował się na bardziej uproszczony i klasyczny styl.
Księgozbiór królewski, liczący w 1795 r. ponad 16 000 woluminów, przechowywany był we wnętrzach budynku. Wraz z budową Biblioteki dobudowano dodatkowe piętro do północnego skrzydła pałacu Pod Blachą, łącząc je z główną salą biblioteczną. Nowa kondygnacja pełniła funkcję antresoli, mieszczącej zbiory naukowe i numizmatyczne, a także pomieszczenia mieszkalne i miejsca pracy dla opiekunów zbiorów.
Królewski Gabinet Rycin nie przetrwał wystarczająco długo, aby przejść do Biblioteki, ponieważ nie był przystosowany do przechowywania tak obszernej kolekcji. Za panowania Stanisława Augusta znajdował się na drugim piętrze Zamku, w skrzydle południowym, nad pomieszczeniami mieszkalnymi króla. Dopiero po śmierci Stanisława Augusta Gabinet został przeniesiony do Biblioteki, której właścicielem został książę Józef Poniatowski. W 1817 r. Gabinet Rycin zawierał około 71 165 pozycji, w tym ponad 24 000 rycin i rysunków luzem oraz ponad 45 000 rycin i rysunków umieszczonych w 875 ilustrowanych dziełach i albumach. Ponadto do kolekcji włączono 1 674 obiekty z zamkowej "Malarni".
Północna część pałacu Pod Blachą została rozbudowana i połączona korytarzami z główną salą Biblioteki. W tym obszarze umieszczono szafy, aby pomieścić uczonych i ich pracę, w tym Gabinet Medali i Starożytności. Pomimo nieudanych prób przebudowy Zamku i jego otoczenia w pierwszych latach panowania Stanisława Augusta, renowacje wnętrz zamkowych zostały przeprowadzone z wielkim kunsztem artystycznym. Pozwoliło im to rywalizować z najbardziej wpływowymi ośrodkami władzy królewskiej w Europie, zachowując jednocześnie charakterystyczną polską tradycję republikańską.
3 maja 1791 r., podczas obrad w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego, Sejm Wielki pomyślnie uchwalił Ustawę Rządową. Ten ważny akt prawny został zaprzysiężony przez Stanisława Augusta, a następnie uczestnicy przenieśli się do kolegiaty św. Jana, gdzie powtórzyli przysięgę i odśpiewali hymn Te Deum. W taryfie budowlanej wprowadzonej w 1797 r. Zamek został oznaczony numerem jeden.
XIX wiek
W dniach 19-20 grudnia 1806 r. oraz 1-30 stycznia 1807 r. na zamku rezydował cesarz Napoleon Bonaparte. W tym czasie podjął on decyzję o utworzeniu Księstwa Warszawskiego, którego władcą miał zostać Fryderyk August I. Księstwo miało być zarządzane z Zamku Królewskiego, gdzie w XIX wieku przeprowadzono dodatkowe projekty przebudowy. Projekty te zostały zaprojektowane przez polskich architektów Adama Idźkowskiego i Jakuba Kubickiego. Projekt Idźkowskiego, pochodzący z 1843 roku, obejmował wykorzystanie elementów dekoracyjnych inspirowanych architekturą gotycką, renesansową i empirową. Jedną z kluczowych cech jego projektu było dodanie trzeciego piętra z siedmioma wieżami o różnych rozmiarach. Wieże te zostały ozdobione orłami i starożytnymi posągami, dodając ogólnej wspaniałości Zamku Królewskiego.
Metalowe hełmy wież Zygmuntowskiej i Władysławowskiej planowano zastąpić tarasami, otoczonymi balustradami. Na fasadzie Saskiej, pod fryzami trzech ryzalitów, Idzkowski zamierzał dodać stylizowane na antyczne płaskorzeźby. Korynckie pilastry planowano umieścić także na fasadzie trzeciego piętra. Zarówno Zamek Królewski, jak i Pałac Pod Blachą miały zostać ozdobione poziomymi boniowanymi pasami i żelaznymi balkonami. Projekt ten miał na celu włączenie historycznych form architektonicznych, w przeciwieństwie do wcześniejszych projektów Kubickiego, które przyjęły bardziej umiarkowane podejście pod wpływem wcześniejszych prac królewskich architektów na Zamku Królewskim. Rezultatem tego projektu były okazałe formy architektoniczne w odpowiedzi na pojawiający się trend wykorzystywania historycznych wzorów w architekturze.
W 1839 r. na wieży na dziedzińcu głównym zainstalowano stację sygnalizacyjną, łączącą Warszawę z Petersburgiem za pomocą telegrafu optycznego. Po powstaniu styczniowym w 1863 r. wojska rosyjskie zniszczyły ogród królewski nad Wisłą, przekształcając go w plac musztry. Wybudowano także murowane baraki na stajnie i koszary kozackie. W latach 1862-1863 drobne prace konserwatorskie na Zamku Królewskim prowadzili budowniczowie Jerzy Orłowicz, Ludwik Gosławski i Potołow. W 1890 r. pod nadzorem budowniczego Januarego Kislańskiego przebudowano Elewację Saską, co spowodowało zniekształcenie arkad obu galerii widokowych pochodzących z czasów Augusta III. Ostatnie prace renowacyjne pod panowaniem rosyjskim miały miejsce w 1902 r., w pomieszczeniach zajmowanych wcześniej przez armię rosyjską, i kosztowały około 28 000 rubli.
XX wiek
W latach 1915-1918 na Zamku Królewskim mieszkał generalny gubernator Hans Hartwig von Beseler. To właśnie za jego czasów w Sali Kolumnowej ogłoszono Akt 5 listopada, który odczytał po polsku Bogdan Hutten-Czapski.
W latach 1915-1939 na Zamku podjęto prace konserwatorskie. Wysiłki te nabrały tempa po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Zgodnie z ustaleniami zawartymi w traktacie ryskim z 1921 roku, część zbiorów zamkowych została odzyskana od ZSRR, gdzie została przejęta przez władze carskie. W latach dwudziestych XX wieku odbudową i rekonstrukcją Zamku Królewskiego kierował architekt i konserwator Kazimierz Skórewicz, którego później zastąpił Adolf Szyszko-Bohusz. W okresie międzywojennym Zamek przyciągnął wielu utalentowanych konserwatorów dzieł sztuki, takich jak Jan Rutkowski i Bohdan Marconi, dzięki czemu stał się ważnym ośrodkiem konserwatorskim w Polsce w tym czasie.
W latach 1924 i 1925 w trzypokojowym mieszkaniu na drugim piętrze Zamku mieszkał znany pisarz Stefan Żeromski. Później, od 1926 roku, Zamek Królewski stał się oficjalną rezydencją Prezydenta RP. W rezultacie dwadzieścia pięć pokoi na drugim piętrze zostało udostępnionych szerokiej publiczności.
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku Zamek Królewski został zniszczony przez niemieckie bombardowania. Po przejęciu kontroli nad Warszawą przez wojska niemieckie rozpoczęła się systematyczna grabież dzieł sztuki z Zamku. 10 października 1939 r. niemieckie ekipy, kierowane przez historyków i ekspertów, rozpoczęły demontaż podłóg, rzeźb, marmurów i kamiennych elementów, takich jak kominki i gzymsy. Żydowscy robotnicy zostali zmuszeni do udziału w pracach rozbiórkowych pod nadzorem niemieckich architektów. Artefakty wywożono do Niemiec, składowano w krakowskich magazynach lub przechowywano w warszawskich rezydencjach nazistowskich urzędników. Zamek został całkowicie ogołocony, a jedynie kilka elementów wyposażenia zostało zachowanych przez polski zespół z Muzeum Narodowego. Zespół ten, kierowany przez historyka sztuki Stanisława Lorentza, dokumentował straty i potajemnie fotografował stan zamku.
4 października 1939 roku Adolf Hitler wydał rozkaz zburzenia Zamku Królewskiego w Berlinie. Od listopada 1939 roku do połowy stycznia 1940 roku niemieckie oddziały saperskie ostrożnie umieszczały dynamit w ścianach pomieszczeń na parterze i filarach podtrzymujących sklepienia. Do ostatecznego zniszczenia zamku doszło jednak dopiero podczas Powstania Warszawskiego, które miało miejsce między 8 a 13 września 1944 roku. Decyzja o wstrzymaniu rozbiórki w 1940 roku była prawdopodobnie spowodowana obawami, że eksplozja mogłaby uszkodzić pobliski Most Kierbedzia.
Zniszczenie Zamku wiązało się z nazistowskim zamiarem całkowitego zburzenia Warszawy. Plan Pabsta, znany również jako Hala Ludowa lub Sala Kongresowa NSDAP, proponował zastąpienie Zamku Królewskiego monumentalną budowlą, a Kolumny Zygmunta Pomnikiem Germanii.
Po zniszczeniach w 1944 r. przetrwały tylko niektóre części Zamku Królewskiego, w tym parter, dolna część Wieży Grodzkiej, budynek Biblioteki Królewskiej i Arkady Kubickiego. W 1947 r. starano się zabezpieczyć teren przed przejęciem przez Trasę W-Z, odbudowując Bramę Grodzką na pierwszym piętrze z elementów kamiennych, które w czasie wojny przechowywano w Muzeum Narodowym. W tym czasie uchroniono również przed zniszczeniem Okno Żeromskiego. W 1949 roku Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę o odbudowie Zamku Królewskiego, jednak ze względu na ograniczenia finansowe i priorytety wyznaczone przez władze komunistyczne, uchwała nie została zrealizowana. W 1950 r. powołano Dyrekcję Odbudowy Zamku Warszawskiego, która miała nadzorować proces odbudowy. W 1956 r. w ramach Przedsiębiorstwa Państwowego "Pracownie Konserwacji Zabytków" (PP "PKZ") utworzono Pracownię Projektową "Zamek", której zadaniem było opracowanie projektów odbudowy zamku pod kierunkiem Jana Bogusławskiego. Działalność pracowni została jednak wstrzymana na początku 1961 roku. W 1964 r. uporządkowano otoczenie zamku, zamurowując zewnętrzne mury do wysokości
W odpowiedzi na wniosek Edwarda Gierka Biuro Polityczne KC PZPR 19 stycznia 1971 r. podjęło decyzję o odbudowie Zamku[51]. Następnego dnia, podczas spotkania w Domu Partii, Edward Gierek oficjalnie poinformował o tym przedstawicieli środowisk twórczych[52]. 26 stycznia tego samego roku w Pałacu na Wyspie odbyło się inauguracyjne posiedzenie Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Na czele komitetu stanął Józef Kępa, szef stołecznej PZPR, a wiceprzewodniczącym został wybitny muzealnik prof. Stanisław Lorent. Prace budowlane nadzorował prof. Jan Zachwatowicz, przewodniczący Komisji Architektoniczno-Konserwatorskiej, a wykonało je PP "PKZ" na podstawie projektu Jana Bogusławskiego i jego zespołu (wnętrza: Mieczysław Samborski, Irena Oborska). Projektantom powierzono zadanie odtworzenia bryły i aranżacji wnętrz obiektu zgodnie z obrysem i wymiarami z 1939 roku. Byli również odpowiedzialni za wkomponowanie ocalałych elementów
Po zakończeniu prac zabezpieczających odbudowę Zamku rozpoczęto od skrzydła gotyckiego, które było dobrze widoczne z trasy W-Z[55]. Do lutego 1973 r. ukończono mury skrzydeł gotyckiego, południowego i zachodniego oraz położono konstrukcję dachu[56]. Zgodnie z życzeniem Stanisława Lorentza[52], projekt był finansowany głównie z datków publicznych[57]. Decyzja ta wynikała z przekonania, że to sami Polacy powinni odbudować symbol swojej suwerenności.
W kwietniu 1974 r. podczas oficjalnej wizyty w Polsce premier Szwecji Olof Palme przekazał Zamkowi Rolkę Sztokholmską. 19 lipca 1974 roku nastąpiło przekazanie budynku w stanie surowym. Do rekonstrukcji brakujących wnętrz wykorzystano zachowane autentyczne elementy, które następnie umieszczono w rekonstruowanych pomieszczeniach. Zegar na Wieży Zygmuntowskiej ma ciekawą historię. Został zbudowany przez członków stołecznego Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników. Zegar składał się z 1700 detali. Cztery tarcze zegara zostały zamontowane na wieży 26 i 27 czerwca 1974 roku. 6 lipca zainstalowano dzwony i mechanizm zegara. Zegar rozpoczął pracę jako pierwsze działające urządzenie w Zamku Królewskim 19 lipca o godzinie 11:15 (wskazówki zegara zatrzymały się 17 września 1939 roku).
Pierwsze wnętrza zostały oddane do użytku w 1977 roku, a w 1979 roku Muzeum Zamek Królewski w Warszawie zostało ustanowione Pomnikiem Historii i Kultury Narodowej. Odbudowany Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1980 roku. 31 sierpnia 1984 roku zakończono odbudowę zamku i udostępniono go zwiedzającym. Podczas uroczystości, w której uczestniczyli wysocy rangą urzędnicy państwowi, w tym Henryk Jabłoński i Wojciech Jaruzelski, do kaplicy zamkowej wniesiono urnę z sercem Tadeusza Kościuszki. Prace wykończeniowe trwały do 1988 r., a dodatkowego wsparcia finansowego udzielił Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy.
XXI wiek
W latach 2004-2008 pałac Pod Blachą, który stał się częścią kompleksu zamkowego w 1989 roku, przeszedł gruntowną renowację. Dodatkowo w latach 1996-2009 odrestaurowano Arkady Kubickiego, łączące Ogród Zamkowy Średni i Dolny, zaprojektowane przez Stanisława Fiszera. W 2009 roku konserwator zabytków podjął decyzję o przywróceniu oryginalnej kolorystyki wschodniej elewacji Saskiej, zwróconej w stronę Wisły. Prace konserwatorskie trwały od 2012 do 2013 roku. Od 2008 roku codziennie o godzinie 11:15 z Wieży Zegarowej Zamku rozbrzmiewa hejnał Warszawy, który roznosi się na cały świat.
Od 2008 roku codziennie o godzinie 11:15 z Wieży Zegarowej na Zamku odgrywany jest hejnał Warszawy, który dociera do każdego zakątka świata[67]. Zamek pełni funkcję muzeum i podlega Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2014 roku muzeum nosi nazwę Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Był rezydencją królów i Rzeczypospolitej.
Zamek Królewski przyjmuje oficjalne wizyty i służy jako miejsce spotkań państwowych. Każdego roku Zamek Królewski w Warszawie odwiedza około 500 000 osób. W latach 2017-2019 ogród Zamku Dolnego przeszedł renowację i został udostępniony zwiedzającym[68]. Muzeum jest stowarzyszone ze Stowarzyszeniem Europejskich Rezydencji Królewskich.
Na cały starym mieście jest zakaz poruszania się samochodów oraz motocykli. Wyłączone są z tego zakazu, pojazdy uprzywilejowane jak policja, straż miejska, pogotowie ratunkowe, straż pożarna i inne pojazdy uprzywilejowane oraz zaopatrzenie. Samochody zaparkowane w niedozwolonym miejscu np. Pod Kolumną Zygmunta i na Placu przed Zamkiem Królewskim natychmiast na wniosek Straży Miejskiej są odholowywane na parkingi strzeżone na lawetach na terenie Warszawy.
Znaczące wydarzenia, które ukształtowały historię
29 października 1611 r. na Sejmie Warszawskim, w historycznej Sali Senatorskiej zamku, car Rosji Wasyl IV Szujski, który został pojmany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, uhonorował króla Polski Zygmunta III Wazę, okazując mu szacunek i wierność.
Na dziedzińcu zamkowym 6 października 1641 r. margrabia brandenburski, znany również jako elektor Fryderyk Wilhelm Hohenzollern lub Wielki Elektor, okazał swój szacunek i lojalność Władysławowi IV Wazie, składając mu hołd lenny.
3 maja 1791 r. Konstytucja została uchwalona w Sali Senatorskiej przez Sejm Czteroletni.
24 maja 1829 r. car Mikołaj I Romanow i jego żona zostali koronowani w Sali Senatorskiej, co stanowiło ważne wydarzenie w ich królewskiej podróży.
W samym środku powstania listopadowego, a konkretnie 25 stycznia 1831 r., sejm, który zebrał się na zamku, usunął z tronu króla Mikołaja I Romanowa.
Akt znany jako 5 listopada został ogłoszony w Wielkiej Sali 5 listopada 1916 roku.
23 kwietnia 1935 r. w Sali Rycerskiej miało miejsce uroczyste wydarzenie, podczas którego podpisano Konstytucję Kwietniową.
22 grudnia 1990 roku w Sali Wielkiej miało miejsce historyczne wydarzenie. Ryszard Kaczorowski, prezydent RP na uchodźstwie, wręczył insygnia prezydenckie Lechowi Wałęsie, który był pierwszym polskim prezydentem wybranym w wolnych wyborach po II wojnie światowej.
23 grudnia 2005 r. w Wielkiej Sali odbyła się ceremonia oficjalnego mianowania Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego na Wielkiego Mistrza zasłużonych Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski.
6 sierpnia 2010 r. w Sali Wielkiej odbyła się ceremonia nadania tytułu Wielkiego Mistrza Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski Prezydentowi RP Bronisławowi Komorowskiemu.
6 sierpnia 2015 r. w prestiżowej Sali Wielkiej odbyła się ceremonia nadania Prezydentowi RP Andrzejowi Dudzie tytułu Wielkiego Mistrza Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski.
W dniu 6 sierpnia 2020 r. w Sali Wielkiej odbyło się specjalne wydarzenie zwane ceremonią Reinwestycji. Podczas tej ceremonii Prezydent RP Andrzej Duda został oficjalnie mianowany Wielkim Mistrzem prestiżowego Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski.
Przedmioty o znaczeniu historycznym
W Kaplicy Małej Zamku Królewskiego w Warszawie przechowywane są insygnia królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego: Łańcuch Orderu Orła Białego, miecz ceremonialny Orderu św. Stanisława oraz berło z akwamarynu. W kaplicy znajduje się także urna z sercem Tadeusza Kościuszki.
Symbole władzy Prezydenta RP przechowywane są na Zamku Królewskim w Warszawie. Symbole te obejmują tłoki pieczętne Prezydenta, Chorągiew Rzeczypospolitej oraz ważne dokumenty państwowe, które Ryszard Kaczorowski przekazał Lechowi Wałęsie 22 grudnia 1990 roku.
W 1978 roku francuski polityk François Mitterrand hojnie podarował Zamkowi Królewskiemu kredens i wazę z XVIII wieku. Ponadto w 1994 roku hrabina Karolina Lanckorońska podarowała Zamkowi Królewskiemu niezwykłą kolekcję 37 obrazów. W szczególności kolekcja ta obejmuje dwa portrety znanego artysty Rembrandta, a mianowicie "Uczony przy ambonie" i "Dziewczyna w ramie obrazu". Te dwa obrazy były pierwotnie częścią kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Janusz Wawrowski jest szczęśliwym posiadaczem przywileju gry na skrzypcach "Polonia", niezwykłym instrumencie wykonanym przez Antonio Stradivariego w 1685 roku. Skrzypce te, pierwsze tego typu w powojennej Polsce, trafiły do Zamku w grudniu 2018 roku.
W grudniu 2018 roku Zamek Królewski nabył obraz Marcella Bacciarellego "Portret Jerzego Mniszcha z córką Elżbietą i Kiopkiem" z 1795 roku. Dzieło to było wcześniej uważane za zaginione, ale teraz zostało dodane do kolekcji.
Nawiązania
W latach 80. Fundacja Copernicus zrekonstruowała budynek Gateway Theatre w chicagowskiej dzielnicy Jefferson Park, czerpiąc inspirację z kultowego Zamku Królewskiego w Warszawie.
Upamiętnienie
Narodowy Bank Polski wyemitował 7 listopada 2014 r. nową monetę z serii "Odkryj Polskę". Moneta o nominale 5 zł przedstawia Zamek Królewski w Warszawie.
Dyrektorzy Zamku Królewskiego
1979–1991 – Aleksander Gieysztor
1991–2015 – Andrzej Rottermund
2016–2017 – Przemysław Mrozowski (od 1 stycznia 2016 do 1 stycznia 2017 pełniący obowiązki)
od 2017 – Wojciech Fałkowski (od 20 listopada 2017)
https://holowaniewarszawa.net Jeśli nie jesteś z Warszawy, przyjechałeś w okolice Starówki Warszawskiej i zabrakło Ci benzyny możesz zadzwonić do nas przywieziemy paliwo.